تز دکترا چیست؟

تحصیلات در مقطع دکترا، بالاترین سطح آموزش آکادمیک در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی محسوب می‌شود. این مقطع عموما بعداز دوره‌ی کارشناسی ارشد آغاز می‌شود و دانشجو در این مقطع به جای یادگیری صرف، نقش یک پژوهشگر مستقل را ایفا می‌کند. هدف اصلی دکترا درواقع تولید دانش جدید و اصیل در یک حوزه‌ی تخصصی است که از طریق تحقیق و پژوهش‌های علمی انجام می‌شود.

در این مسیر یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اجزای دوره‌ی دکتری، تز دکترا یا همان رساله‌ دکتری است که تقریبا مشابه انجام پایان نامه است.. تز دکترا درواقع یک  پروژه ی تحقیقاتی جامع، عمیق و منحصربه‌فرد است که دانشجو موظف است در طول دوره‌ی دکتری خود آن را انجام دهد. نکته‌ی مهم این پژوهش است که این پروژه باید با اتکا بر روش‌های علمی طراحی و اجرا شود؛ که در نهایت به تولید دانش نوآورانه ای منجر شود که پیش از آن در هیچ منبع علمی ارائه نشده باشد.

تز دکترا معمولا شامل بخش‌های نظیر بیان مسئله، مرور ادبیات؛ روش تحقیق، تحلیل داده‌ها، بحث و در نهایت نتیجه‌گیری است. دانشجوی  دکترا باید در پایان این مطقع از تحصیل، تز خود را در یک جلسه دفاعیه رسمی، در برابر هیئت داوران  دانشگاهی دفاع کند. توانایی او در دفاع علمی از یافته‌ها، نحوه تحلیل و میزان نوآوری پژوهش مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

نقش رساله دکتری در راستای مسیر تحصیلی و پژوهشی بسیار مهم و حیاتی است. این مرحله نشان‌دهنده‌ی بلوغ علمی دانشجو و توانایی او در تولید دانش مستقل است. بسیاری از فارغ التحصیلان دکترا پس از اتمام تز خود وارد حوزه‌های دانشگاهی، پژوهشگاه‌ها و صنایع  تحقیق‌محور یا مشاغل علمی می شوند که نیازمند تفکر تحلیلی، مهارت پژوهشی و نگارش علمی است.

همچنین انتشار نتایج حاصل از تز در قالب مقالات علمی، یکی ازشاخص‌های مهم برای ورود به جامعه علمی بین‌المللی و ادامه مسیر پژوهی و یا فرصت‌های پسادکتری به شمار می‌رود.

در مجموع، تز دکترا تنها یک پروژه تحصیلی نیست، بلکه سنگ‌بنای حرفه‌ای آینده فرد در دنیای علم و تحقیق محسوب می‌شود. موفقیت در نگارش و دفاع از آن، نشان‌دهنده تسلط کامل بر یک حوزه خاص و توانایی پژوهش مستقل و مؤثر در آن حوزه است.

آخرین مرحله‌ای که یک دانشجوی دکتری باید پشت سر بگذارد تا مدرک دکتری خود را اخذ کند تهیه رساله است. در واقع رساله مانند پایان نامه، نوعی پژوهش است. با این تفاوت که پایان نامه برای مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد است، و رساله برای مقطع دکتری در نظر گرفته شده. افرادی که در مقطع دکتری تحصیل می‌کنند در پایان دوره‌ی دکتری خود باید رساله‌ای بنویسند و در حضور داوران از آن دفاع کنند و به سؤالات آن‌ها پاسخ بدهند.

از آن جایی که رساله قواعد و چهارچوب خود را از نظر علمی و تحقیقاتی دارد، ابتدا باید یاد بگیریم که یک رساله دکتری چگونه نوشته می‌شود. در ادامه با چگونگی نوشتن رساله بیشتر آشنا می‌شویم.

شباهت‌ها و تفاوت‌های رساله دکتری و پایان‌نامه ارشد

تحصیلات در مقاطع تخصیلات تکمیلی با انجام پروژه‌های تخقیقاتی تکمیلی جدی‌تری همراه است. در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو موظف به تدوین پایان‌نامه است و در مقطع دکتری باید رساله دکتری (تز دکترا) ارائه دهد. گرچه این دو نوع  پژوهش شباهت‌هایی دارند اما از نظر ساختار، هدف، عمق محتوا و فرایند انجام، تفاوت‌های اساسی و چشمگیری میان آن‌ها دیده می‌شود.

همان‌طور که گفتیم پایان نامه و رساله شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز شامل آن‌ها می‌شود که همین امر دانشجویان را کمی سردرگم و آشفته می‌کند. نوشتن رساله به تحقیقات و برنامه‌ریزی زیادی احتیاج دارد. از این رو رساله دارای حجم بیشتری است، و گستردگی بیشتری نسبت به پایان نامه دارد.

یکی دیگر از تفاوت‌های پایان نامه و رساله، نحوه‌ی جمع‌آوری محتوای آنهاست. پایان نامه تحقیقات قبلی را تکمیل می‌نماید، اما رساله باید حاصل تحقیقات جدید باشد.

این دو در پروپوزال نیز با یکدیگر متفاوت هستند. در پروپوزال دکتری باید به توضیح دقیق مطالبی که در رساله آمده پرداخته شود. اما در پروپوزال پایان نامه، ذکر موارد ضروری و مهم کافی است.

شباهت‌های پایان‌نامه ارشد و رساله‌ی دکتری

• ماهیت پژوهشی و تحقیق محور

در هر دو مقطع، دانشجو باید پروژه‌ای را تعریف و اجرا کند که مبتنی بر روش علمی باشد.   فرقی نمی‌کند پایان‌نامه ارشد باشد یا تز دکترا، در هر دو باید مسئله‌ای مطرح شود،  فرضیه‌ای آزموده شود و بر اساس داده‌های معتبر به نتایجی منطقی رسید.  به همین دلیل،  هم پایان‌نامه و هم رساله،  تمرینی جدی برای پرورش مهارت‌های پژوهشی دانشجو هستند که اهمیت بسیاری دارند.

• ساختار علمی استاندارد

هردو پروژه دارای ساختاری نسبتا مشابه‌اند. هردو شامل مقدمه، بیان مسئله، مرور ادبیات، روش‌شناسی، تحلیل داده‌ها، بحث، نتیجه‌گیری و منابع هستند. این ساختار باعث می‌شود دانشجو با زبان و قالب نگارش علمی بین‌المللی آشنا شود و بتواند یافته‌های خود را به نحو صحیح ارائه دهد.

• لزوم دفاع رسمی

برای اخذ مدرک در هر دو مقطع تحصیلی، دانشجو باید در جلسه‌ای رسمی از پایان‌نامه یا رساله دکتری(تز دکترا) خود دفاع کند. در این جلسه هیئت داوران کیفیت تحقیق، استدلال‌ها، توانایی پاسخ به پرسش‌ها و میزان تسلط دانشجو بر موضوع را ارزیابی می‌کنند.

• نقش استاد راهنما

در هردو پروژه، استاد راهنما نقش اساسی و کلیدی دارد. او در انتخاب موضوع، اصلاح ساختار پژوهش، و هدایت دانشجو به سمت منابع علمی درست، تقش راهبردی را ایفا می‌کند. گرچه در دکترا نقش استاد راهنما حکم مشاور را دارد. اما در هردو مقطع ارتباط موثر و حضور استاد راهنما از عوامل بسیار مهم موفقیت در پروژه محسوب می‌شود.

تفاوت‌های رساله‌ی دکتری و پایان‌نامه ارشد

در نظر اول ممکن است پایان‌نامه ارشد و تز دکترا بسیار شبیه به هم به نظر برسند؛ زیرا هردو پروژه‌هایی هستند که در پایان مقطع تحصیلی ارائه می‌شوند و دانشجو موظف است از آن دفاع کند. اما درواقع تفاوت‌های عمیق و بنیادینی میان‌ آن‌ها وجود دارد که هم در اهداف، هم بعضا در ساختار، و هم در پیچیدگی نمود پیدا می‌کند. در ادامه مهم‌ترین تفاوت‌های این دو را باهم بررسی می‌کنیم:

• هدف نهایی تحقیق

مهم‌ترین تفاوت رساله دکتری با پایان‌نامه ارشد در هدف نهایی تحقیق است.  پایان‌نامه ارشد بیشتر بر تمرین مهارت‌های تحقیقاتی، مرور منابع و تحلیل اطلاعات موجود تمرکز دارد. هدف آن،  آشنایی دانشجو با فرایند علمی است،  نه لزوماً تولید دانش نو.
در مقاله، رساله دکتری با هدف افزایش مرزهای دانش طراحی می‌شود. دانشجوی دکتری باید مسئله‌ای را انتخاب کند که پیش‌تر در ادبیات علمی به‌طور کامل حل ‌نشده باشد،  و از طریق تحقیق جامع خود پاسخی نوآورانه برای آن ارائه دهد. بنابراین  ،رساله دکتری بار علمی و مسئولیت بالاتری دارد.

• عمق و گستردگی محتوا

پایان‌نانه ارشد عموما محدود به یک موضوع مشخص با تحلیل و داده‌های محدودتر است‌‌‌. این پروژه اغلب در زول یک یا دو ترم تحصیلی قابل انجام و است و تعداد منابع، روش‌ها و نتایج آن نیز در حد قابل قبول باقی می‌ماند.

اما رساله دکتری یک پروژه‌ی چندساله است که باید از نظر علمی جامع، عمیق و چند بعدی باشد‌. ممکن است شامل مطالعات موردی مختلف، چند روش تحقیق کیفی و کمی هم‌زمان و بررسی‌ نظریه‌های پیچیده در یک چارچوب تحلیلی گسترده باشد. درواقع، رساله دکتری باید بتواند به تنهایی به عنوان یک مرجع علمی در آن حوزه مورد استفاده قرار گیرد.

• سطح استقلال در پژوهش

در پایان‌نامه ارشد، معمولاً نقش استاد راهنما بسیار پررنگ‌تر است و دانشجو در مراحل مختلف تحقیق از مشورت‌های نزدیک او استفاده می‌کند. پروژه نیز معمولاً ساده‌تر است و نیاز به تصمیم‌گیری‌های پیچیده علمی کمتری دارد.
در مقابل، در رساله دکتری، دانشجو باید به‌عنوان یک پژوهشگر مستقل عمل کند. او مسئول انتخاب موضوع، طراحی روش تحقیق، اجرای پژوهش، تحلیل یافته‌ها و حتی تصمیم‌گیری درباره شیوه انتشار نتایج است.  استاد راهنما نقش مشاور را دارد، اما بار اصلی پژوهش بر روی دوش خود دانشجو است.

• میزان نوآوری و تولید دانش

یکی از ویژگی‌های کلیدی و بسیار مهم رساله دکتری، نوآوری علمی و تولید دانش جدید است. دانشجوی دکتری باید پژوهشی انجام دهد که حاوی ارزش افزوده علمی باشد و بتواند شکافی در دانش موجود را پر کند. این نوآوری ممکن است در روش تحقیق، نظریه‌پردازی، طراحی مدل یا حتی در کاربردی‌سازی یافته‌ها باشد.
اما پایان‌نامه ارشد معمولاً چنین انتظاری ندارد. در این مقطع، هدف می‌تواند بررسی مجدد پژوهش‌های قبلی، بهبود بخشی از آن‌ها، یا تطبیق یک نظریه با یک موقعیت جدید باشد. بنابراین سطح نوآوری در ارشد پایین‌تر و محدودتر است.

• مدت زمان نگارش و اجرای پروژه

مدت زمان لازم برای انجام پایان‌نامه ارشد معمولاً  بین چهارتا شش ماه است و در برخی رشته‌ها حتی کمتر است. ساختار آن کوتاه‌تر و برنامه‌ریزی آن ساده‌تر است.
در مقابل، رساله دکتری ممکن است بین سه تا پنج سال زمان ببرد. پژوهش در این مقطع نیازمند مراحل طولانی‌تری چون تصویب پروپوزال، آزمون و خطا، جمع‌آوری داده‌ها از منابع مختلف، تحلیل پیچیده و اصلاحات مکرر است؛ به همین دلیل نگارش رساله دکتری نیازمند صبر، برنامه‌ریزی بلندمدت و پشتکار بالا است؛ تا بتوان به نتیجه مطلوب‌تری دست پیدا کرد.

• اجزای پروژه و خروجی‌های علمی مورد انتظار

ساختار پایان‌نامه ارشد ساده‌تر است و معمولاً  شامل ۵ تا ۶ فصل می‌شود. در بیشتر موارد، پایان‌نامه فقط در آرشیو دانشگاه باقی می‌ماند و نیازی به انتشار علمی ندارد‌.
اما رساله دکتری باید دارای خروجی‌های علمی معتبر باشد. در بسیاری از دانشگاه‌ها، از دانشجوی دکتری انتظار می‌رود حداقل یک یا چند مقاله علمی از رساله خود استخراج کرده و در مجلات معتبر داخلی یا بین‌المللی منتشر کند. این شرط به‌عنوان شاخصی برای تأیید کیفیت و اصالت پژوهش در نظر گرفته می‌شود و حائز اهمیت است.

با وجود شباهت‌های ساختاری بین پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری، تفاوت آن‌ها در هدف، کیفیت محتوا، سطح مسئولیت، میزان نوآوری و خروجی‌های علمی کاملاً مشهود است. شناخت این تفاوت‌ها به دانشجویان کمک می‌کند تا در زمان ورود به مقطع دکتری، با ذهنیتی واقع‌بینانه‌ وارد شده و خود را برای مسیر پرچالش‌تر و عمیق‌تری آماده کنند.

موضوع رساله دکتری

اولین قدم برای نوشتن رساله دکتری انتخاب موضوع آن است. شما باید با دقت و وسواس زیادی موضوع خود را انتخاب کنید، زیرا که نباید موضوع مقاله شما تکراری باشد و پیش از شما کسی درباره‌ی آن مطالب و مقاله‌ای جمع‌آوری کرده باشد. برای اینکه بتوانید این انتخاب را برای خود راحت‌تر کنید می‌توانید از استاد راهنمای خود که اطلاعات و تجارب بیشتری دارد، کمک بگیرید.

پروپوزال دکتری

پس از نوشتن موضوع نوبت به نوشتن پروپوزال می‌شود. برای نوشتن پروپوزال دکتری خود ابتدا باید بدانید که پروپوزال یعنی چه؟

پروپوزال شامل: هدف رساله‌ی شما، تاریخچه تحقیق و ذکر مسئله می‌شود. پس از اینکه پروپوزال مقاله را نوشتید و استاد راهنما تأیید کرد، می‌توانید به ادامه‌ی نوشتن رساله‌ی خود بپردازید.

موسسه پایان پژوه آماده انجام پایان نامه ارشد، انجام پایان نامه دکتری، پروپوزال ارشد و پروپوزال دکتری، انجام مقاله isi، دانشجویی، پژوهشی و انجام تحلیل آماری می باشد. همچنین در زمینه انجام پایان نامه فنی مهندسی، انجام پایان نامه علوم پزشکی، انجام پایان نامه علوم پایه، انجام پایان نامه علوم انسانی و انجام پایان نامه مدیریت نیز خدمات کاملی را برای شما دانشجویان عزیز ارائه می دهد. کافیست همین الان با ما تماس بگیرید و یا فرم درخواست را در صفحه اصلی سایت تکمیل نمایید.

فصل‌های رساله دکتری

رساله دکتری شامل 5 فصل اصلی است که در ادامه به ترتیب به شرح آن‌ها می‌پردازیم. توجه داشته باشید که این فصل‌ها بنا بر رشته و نوع دانشگاه ممکن است متفاوت باشند.

فصل اول کلیات تحقیق

همان‌طور که از اسمش پیداست در این فصل باید به چرایی انتخاب موضوع مقاله خود بپردازید. در این فصل موضوع خود را توضیح می‌دهید و مسئله‌ی موردنظر خود را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهید. در انتها هدف و دلایل خود از انتخاب این موضوع برای تحقیق را شرح می‌دهید و مشکلاتی که مقابل پیشرفت این موضوع هستند را بیان می‌کنید.

فصل دوم مبانی تحقیق

فصل دوم رساله دکتری به 4 دسته تقسیم می‌شوند که شامل مقدمه، مبانی تئوری، پیشینه و مدل مفهومی هستند.

• مقدمه:

در مقدمه باید ابعاد مختلف تحقیقات و روند پیشرفت خود را شرح دهید، و مسیرهایی که برای گردآوری تحقیقات خود طی کرده‌اید را بیان کنید. این بخش همچنین می‌تواند با چکیده‌ای از نظرات و یک بحث کلی بیان شود.

• مبانی تئوری:

در این بخش باید کلمات کلیدی را تعریف کنید، و تئوری‌ها را به‌صورت تخصصی و مرتبط بیان کنید.

• پیشینه:

در این قسمت باید تاریخچه تحقیقات علمی موضوع خود را که در گذشته و در خارج یا داخل ایران انجام شده است را شرح دهید.

• مدل مفهومی:

در این قسمت می‌توانید مفاهیم مربوط به یکدیگر را بیان نمایید تا مخاطب درک بهتری از موضوع کلی داشته باشد.

فصل سوم مواد و روش تحقیق

در واقع در این فصل به بیان چگونگی جمع‌آوری اطلاعات و تحقیقات خود می‌پردازید. همچنین موادی که در پژوهش خود به کار برده‌اید، نظیر: روش نمونه گیری، تجزیه و تحلیل داده، روش مصاحبه و.. را با جزئیات و دقیق بیان می‌کنید.

فصل چهارم نتایج تحقیق

در این فصل نتایج تحقیقات و پژوهش خود را به‌صورت نمودارها و جداول و نوشتار بیان می‌کنید. لازم به ذکر است دقت کنید این امر با تفسیر و توضیح همراه نباشد، و با جملاتی ساده و قابل فهم بیان شود. از جداول و نمودار برای بیان توضیحات استفاده کنید.

فصل پنجم بحث و نتیجه‌گیری

در فصل پنجم ابتدا به سؤالات مطرح شده پاسخ می‌دهید، و سپس به مقایسه نتایج مقاله خود با دیگر محققان می‌پردازید، و با دلایل علمی و منطقی به بحث درباره‌ی آن بپردازید. دقت کنید که تمام نتایجی که در این فصل به آن‌ها می‌پردازید در فصل چهارم نیز به آن‌ها اشاره شده باشد.

فهرست منابع

در این قسمت باید تمامی منابعی که در تحقیقات خود استفاده کرده‌اید را ذکر کنید، در قسمت ارجاع منبع باید نام خانوادگی نویسنده و سال نشر را درج کنید. اگر برای نویسنده‌ای چندین منبع ذکر شده بود باید به ترتیب تاریخ انتشار آن‌ها را ذکر کنید. اگر از نویسنده‌ای در مقاله‌ی خود نقل‌قولی به‌صورت مستقیم انجام داده‌اید، شماره‌ی صفحه را ذکر کنید. نام نویسندگان خارجی را به‌صورت فارسی تایپ کنید، و نام لاتین آن‌ها را به لاتین در پاورقی ذکر کنید.

واژه‌نامه، چکیده و عنوان صفحه به زبان انگلیسی

در این قسمت باید عبارات و اصطلاحات علمی ای که در طول رساله‌ی خود به کار برده‌اید را در انتهای رساله، به زبان فارسی و انگلیسی و به ترتیب حروف الفبای هر دو زبان بنویسید. در صفحه‌ی بعدی باید خلاصه و صفحه‌ی عنوان رساله‌ی دکتری به‌صورت انگلیسی و کاملاً معادل زبان فارسی نوشته شود. فراموش نکنید تاریخی که در انتهای تز دکتری خود می‌نویسید باید به تاریخ میلادی یادداشت شود.

نکات و ملاحظات مهم در انجام رساله دکتری

انجام یک پایان‌نامه دکتری موفق، صرفاً به معنای جمع‌آوری داده و نوشتن چند فصل نیست؛ بلکه نیاز‌مند درک عمیق از فرایند پژوهش، انضباط فردی و برنامه ریزی درست و دقیق است.

• انتخاب هوشمندانه موضوع تحقیق

موضوع پایان‌نامه باید نه‌تنها نوآورانه و علمی باشد، بلکه باید با علاقه شخصی و توانمندی‌های پژوهشی دانشجو نیز هم‌راستا باشد. انتخاب موضوعی که نیازهای واقعی جامعه یا اشکالات موجود در ادبیات علمی را هدف قرار دهد شانس موفقیت و کاربردی بودن تحقیق را بالا می‌برد‌. توجه به این نکات کاربردی مسیر موفقیت را هموار می‌سازد.

• برنامه ریزی و مدیریت زمان

تحقیقات دکتری عموماً چند سال زمان می‌برند، بدون یک برنامه‌ریزی منسجم و هدف‌گذاری‌های مرحله‌ای احتمال فرسایش ذهنی یا عقب‌افتادن از مسیر بسیار بالاست. نوشتن یک برنامه ریزی مشخص و دقیق و پایبندی به آن، مسیر پیشرفت را آسان‌تر می‌کند و راه‌حل مناسبی برای غلبه بر این چالش است.

• تعامل منظم با استاد راهنما

ارتباط شفاف، گرفتن اطلاعات و بازخورد‌های  سازنده و احترام به نظر تخصصی استاد راهنما می‌تواند بسیاری از موانع تحقیق را برطرف کند. جلسات منظم نه‌تنها انگیزه‌بخش هستند؛ بلکه به اصلاح مسیر پژوهش و اشتباهات ما نیز کمک می‌کنند.

در مجموع، تز دکترا اوج مسیر آکادمیک و پژوهشی هر دانشجو است که نیازمند تفکر عمیق، نوآوری و همچنین پشتکار است. شناخت تفاوت‌ها و دانستن الزامات کلید موفقیت برای نگارش یک رساله علمی معتبر و تأثیرگذار است.

جمع بندی نکات مربوط به رساله و تز دکتری

رساله و تز دکتری یکی از مهم ترین نکاتی است که باید در طول تحصیل در این مقطع در نظر داشته باشید. این مهم ترین چیزی است که در دریافت مدرک شما اثر دارد. در این مقاله در مورد مسائل مختلف مربوط به تز و رساله دکتری صحبت کردیم. برای اطلاع از جزئیات می توانید به متن مقاله مراجعه کنید. در صورتی که هنوز سوالاتی برای شما باقی مانده است برای رسیدن به جواب می توانید با ما تماس بگیرید.